Autor: Czesław Nowak
UCZESTNICY KONSPIRACJI NIEPODLEGŁOŚCIOWEJ NA PODKARPACIU W LATACH 1939-1956
Publikacja dotycząca lat okupacji niemieckiej i pierwszego dziesięciolecia Polski „ludowej”. Chociaż ukazuje ona wybrane postacie i wycinki z historii konspiracji niepodległościowej, to jednak daje możliwość poznania szczególnych uwarunkowań tamtego okresu i samego procesu historycznego. Opracowanie zawiera życiorysy i zasługi osób wybranych spośród kilku tysięcy uczestników konspiracji niepodległościowej na Podkarpaciu. Głównym kryterium ich doboru był fakt udziału Autora w akcjach upamiętnienia wybranych działaczy lub prezentowania ich sylwetek przy okazji rocznicowych obchodów wydarzeń lat 1939–1956, konferencji i sesji historycznych, przygotowania publikacji z historii regionalnej, tworzenia wystaw historycznych, odsłaniania tablic i pomników. Biogramy te i opisy wydarzeń to część materiałów opracowanych przez Autora w okresie wieloletniej pracy naukowej i społecznej, prowadzonej w ramach Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Krośnie, Podkarpackiego Towarzystwa Historycznego, Powiatowego Klubu Historycznego im. AK Krosno – Dukla oraz w Dziale Historycznym Muzeum Podkarpackiego w Krośnie.
W tytule opracowania posłużono się terminem regionu geograficznego Podkarpacia, na którym prowadzona była działalność niepodległościowa w latach 1939–1956. Pod względem historycznym był to teren Inspektoratu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej Jasło, który obejmował powiaty: brzozowski, jasielski, krośnieński i sanocki. Pierwszy i drugi rozdział opracowania rozpoczynają się artykułami wprowadzającymi w tematykę, Armia Krajowa – zbrojne ramię Polskiego Państwa Podziemnego oraz W hołdzie ofiarom terroru komunistycznego. Po nich przedstawiono biogramy uczestników konspiracji według układu alfabetycznego. Drugą część rozdziałów tworzą artykuły zawierające opisy wybranych wydarzeń z historii podkarpackiej konspiracji. Pierwszy rozdział zawiera biogramy żołnierzy i współpracowników Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej i Narodowej Organizacji Wojskowej, którzy w większości zostali zamordowani przez Niemców. Są wśród nich zarówno oficerowie zajmujący ważne stanowiska w konspiracji, jak i szeregowi żołnierze, łączniczki, księża. Drugi rozdział zawiera biogramy uczestników konspiracji antyniemieckiej, którzy po tzw. „wyzwoleniu” przeszli do konspiracji antykomunistycznej oraz sylwetki osób, które dopiero w Polsce „ludowej” rozpoczęły działalność konspiracyjną. Ukazano tu również represje reżimu komunistycznego wobec społeczeństwa, w tym niszczenie podstaw materialnych Kościoła katolickiego i ograniczanie działalności duszpasterskiej duchowieństwa. Szczególnie wyeksponowane zostało postępowanie organów „bezpieczeństwa publicznego” i „wymiaru sprawiedliwości” wobec przeciwników politycznych. Trzeci rozdział dotyczy upamiętnienia osób i wydarzeń opisanych w opracowaniu.